B-17, het Vliegende Fort

In de laatste helft van de Tweede Wereldoorlog zag de bevolking van het bezette Nederland soms hele zwermen zware vliegtuigen overkomen: geallieerden op weg naar Duitsland.

Het lawaai hield meer dan een kwartier aan. Velen klonk het als muziek in de oren omdat het voelde als een aankondiging van een nakende bevrijding. De grote aantallen vliegtuigen maakten het op de grond merkbaar donkerder. De toestellen waren voornamelijk ‘Vliegende Forten’, Amerikaanse viermotorige zware bommenwerpers. Soms vlogen ze in formaties van driehonderd toestellen, geëscorteerd door evenzovele jachtvliegtuigen. Zulke formaties strekten zich over meer dan twintig kilometer uit. Hun missie was het verwoesten van de Duitse oorlogsindustrie, zoals de vliegtuigfabrieken van Focke-Wulf in Bremen.

De Boeing B-17 Flying Fortress was de Amerikaanse standaardbommenwerper voor de lange afstand. Het toestel was ontwikkeld in 1934 op basis van een passagiersvliegtuig. Vanaf 1939 was het operationeel bij de Amerikaanse luchtmacht. De B-17 was aanvankelijk bedoeld voor kustpatrouilles maar werd in de loop der jaren steeds verder ontwikkeld en zwaarder bewapend. Werkelijk aan alle kanten staken mitrailleurs naar buiten: voor en achter, aan stuur- en bakboord, bovenop en onderaan. Van de negen, later tien bemanningsleden waren er dan ook zes schutter.

De B-17’s die vanaf 1941, toen de VS aan de oorlog gingen deelnemen, in het Verenigd Koninkrijk werden gestationeerd om van daaruit Duitsland te belagen, waren al van de zevende generatie: ze vlogen hoger, verder en harder dan de eerste generatie, konden meer bommen met zich meevoeren en die met een grotere nauwkeurigheid afwerpen. Dat laatste gebeurde dankzij de Norden Bombsight, een destijds geheime uitvinding van de in 1904 naar de VS geëmigreerde Nederlander Carl Norden.

Koud en gevaarlijk

De B-17 mag dan zijn ontwikkeld op basis van een verkeersvliegtuig, comfortabel was de machine allesbehalve. Van binnen was alles uiterst krap bemeten. De bemanning, meestal jongemannen van nauwelijks 20, zat vaak uren achtereen in uiterst ongemakkelijke houdingen op gevaarlijke posities. De zitting van de staartschutter was letterlijk een fietszadel. Op grote hoogte moesten de mannen constant zuurstofmaskers dragen, want de cabine stond niet onder druk. Sterker nog, er zaten allerlei gaten in de romp waar de bewapening doorheen stak – de B-17 had maar liefst dertien machinegeweren. Vliegen op meer dan tien kilometer hoogte moet zelfs midden in de zomer vreselijk koud geweest zijn; de uniformen van de mannen waren voorzien van elektrische verwarming. Er kwam bij dat de romp gemaakt was van licht en dun metaal dat nauwelijks bescherming bood tegen de vele aanvallen die de bommenwerpers op hun missies boven Duitsland te verduren kregen.

De missies naar Duitsland verliepen overigens zelden voorspoedig. Hoewel de B-17’s zo hoog vlogen dat ze voor luchtafweer praktisch onbereikbaar waren, waren aanvallen van Duitse jachtvliegtuigen vaak zo hevig dat het voorgenomen bombardement werd afgeblazen. Een aanval op een kogellagerfabriek in Schweinfurt, op 14 oktober 1943, ging wegens de grote verliezen de geschiedenis in als Black Tuesday. Van de 291 B-17’s die aan de operatie deelnamen, kwamen er slechts 33 onbeschadigd terug. 650 van de 2900 mannen werden vermist.

In andere oorlogsgebieden, bijvoorbeeld bij de slag bij Midway in de Stille Zuidzee, hadden de B-17’s meer succes. Zo bleek het toestel tot verbazing van de geallieerden vrijwel onbereikbaar voor de beruchte Zero-jager van de Japanners. Een groot voordeel van de B-17 was dat hij heel wat beschadigingen kon oplopen voordat dat werkelijk fataal werd.

Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog, in mei 1945, werd de productie van de B-17 gestaakt. Er waren toen 12.726 exemplaren gebouwd. Het zeer betrouwbare toestel bleef nog tot in de jaren zestig van de vorige eeuw overal ter wereld voor zowel militaire als civiele toepassingen in gebruik. In musea, vooral in de VS, staan momenteel nog 46 B-17’s. Negen ervan zijn nog luchtwaardig.