Conrad Helfrich

Conrad Helfrich was commandant van de Zeemacht in Nederlands-Indië. Met zijn kleine onderzeemacht vocht hij tegen de Japanners, aanvankelijk met veel succes. 

Waar moederland Nederland in vijf dagen tijd door de Duitse invallers werd overmeesterd, duurde de strijd in Nederlands-Indië langer. Aangezien Nederland na de bezetting niet langer meer neutraal was, was een oorlog met Japan onvermijdelijk. De vraag was wanneer die zou uitbreken. Helfrich (1886 - 1962), die de rang van viceadmiraal had, zou wat tijd krijgen om die strijd voor te bereiden. Het drukke scheepvaartverkeer tussen de vele eilanden van het kolossale Nederlands-Indië (67 keer zo groot als Nederland, 70 miljoen inwoners) ging nog enige maanden ongestoord door.

Plannen om de Nederlandse marine in de koloniën te versterken met maar liefst acht slagschepen of, als dat niet kon, drie slagkruisers waren juist door de Duitse inval in het water gevallen. Het betekende dat Nederland er tegen de Japanse overmacht niet erg best voor zou staan. Helfrich hoopte dat tij te keren door een tactiek van kleine, snelle aanvallen, voornamelijk met onderzeeërs, waarvan hij er aardig wat ter beschikking had. Dat gebeurde in samenwerking met de VS, het Verenigd Koninkrijk en Australië. Er werd een samenwerkingsverband voor in het leven geroepen, Abdacom. Aanvankelijk kreeg een Amerikaan de leiding over deze gemeenschappelijke vloot, maar op 14 februari 1942 werd Helfrich de opperbevelhebber, zoals Willem Slooten met enige trots meedeelt.

Slag in de Javazee

De oorlog met Japan brak uit op 10 januari 1942. Vooral de Nederlandse onderzeeërs boekten aanvankelijk veel succes tegen de Japanners, wat Helfrich de Amerikaanse bijnaam ‘ship-a-day Helfrich’ opleverde. De Nederlandse marine boekte enig tijd meer treffers dan de Britse en Amerikaanse marine bij elkaar. Het succes keerde met de Eerste Slag in de Javazee op 27 februari, waarbij de Nederlandse kruisers De Ruyter en Java, plus de torpedobootjager Kortenaer verloren gingen. Negenhonderd Nederlanders verloren het leven, onder wie de bekende schout-bij-nacht Karel Doorman. Het betekende ook voor de duur van de oorlog het einde van de Koninklijke Marine.

Helfrich nam toevlucht tot Colombo, de hoofdstad van Ceylon. Hij kreeg een functie in de voorbereiding van het naoorlogse bestuur van Nederlands-Indië. Namens Nederland behoorde Helfrich op 2 september 1945 bij de ondertekenaars van de Japanse capitulatie op het Amerikaanse slagschip Missouri.

Na de oorlog leidde Helfrich de Nederlandse strijd tegen Soekarno. Hij hoorde, net als bijvoorbeeld de ‘Soldaat van Oranje’ Erik Hazelhoff Roelfzema, bij het dubieuze gezelschap rond de Nederlandse oorlogspremier Gerbrandy, dat in 1947 zou hebben gespeeld met de gedachte een heuse staatsgreep in Nederland te plegen.