Continentaal ontbijt

Woensdag 10 Juni 1942. Vanmiddag zette de destroyer, die steeds vóór het convooi kruiste, de zwarte wimpel op, en liet een dieptebom vallen, de commodore bij ons aan boord liet direct een “emergency-turn” maken (bl. 388), doch het was gelukkig loos 399 alarm.- Vanochtend 3 uur was het “CAM”- schip nr. 11 reeds zijn vliegtuigmotor aan het doordraaien, hetgeen zeer veel leven maakte.- Avondrapport aan de Commodore van de “Viscount”: “alleen U-booten om de Zuid, schijnbaar het convooi “ON 100” aan het jagen.”(bl. 397).- (op pagina’s 388, 389 en 399: tekeningen van vlagseinen/FB)

N.B.: Heeft een escorte-vaartuig de zwarte wimpel waaien aan zijn mast, dan luistert hij met speciale apparaten naar onder water zijnde voorwerpen; schepen in het convooi vermijden dan zooveel mogelijk vóór, of dichtbij achterlangs dit escorte vaartuig te gaan kruisen, tevens moeten zij letten op koersverandering-sein van den Commodore.-
Ontdekt dit escortevaartuig een U-boot en gaat hij die jagen, dan hijscht hij een zwarte kegel met punt naar boven, en daaronder een roode vlag; als extra 400 waarschuwing kan een schot met los kruit gedaan worden; dieptebommen kunnen dan verwacht worden.-

In verband met het gemeldde omtrent de navigatie als commodoreschip op bldz. 391 en 392 heeft de Commodore ons nog een handigheidje geleerd dat van veel gemak is bij het uitrekenen van de “Rendez-vous” betekken en bij het bepalen van de richting en afstand van de geheime punten (zie bldz. 393) tot de middagbestekken en “rendez-vous” bestekken, namelijk al deze dingen te construeeren in een groot-bestek kaart, waarvoor wij dan de kaarten van het Engelsch Kanaal en de Golf van Biscaye gebruikten, met gewijzigde lengtegraden natuurlijk, dus bij wijze van kaartnet; want 401 op de overzeiler van de Noord-Atlantische Oceaan zou dit allemaal te peuterig, te klein worden.-

Ook de kaart “Western Approaches to the British Islands”(Admiralty nummer: 13), kon gebruikt worden vèr beWesten de lengtegraad die er op stond, door de lengten allemaal b.v. 10° grooter te nemen, en dus deze kaart weer als een soort “kaartnet” te benutten. Ik paste met den kapitein samen meestal deze bestekken enz. af in de kaart, en ik was zelf de leider van de navigatie hier aan boord, waarop dus het geheele convooi moest varen. ’s Middags na 12 uur zetten wij ons bestek op, waarop alle andere schepen ook hun bestek per 5-vlagssein opzetten. Daarna seinden wij de “Rendez-vous” voor morgen, en voor overmorgen [1]; daar wij nogal veel routewijzigingen kregen, moest ik de volgende dag weer een andere “Rendez-vous” “voor morgen” opgeven, dan ik gisteren “voor overmorgen” had gegeven.

402 Behalve de op bldz. 388 en 389 genoemde zaken, heeft de staf van den Commodore bij zich: hun eigen lange kijkers (telescopes) en prismakijkers; hun eigen seinboeken; een “Very-pistool” om roode, groene of witte “very-lichten” af te schieten (een serie roode en groen very-lights tegelijktijdig afgeschoten door Commodore, beteekent: “Scatter and proceed at utmost speed”(= verspreiden, en zoo snel mogelijk doorgaan). (En bij het uitvoeringscommando van een “emergency-turn” ’s nachts; zie bldz. 388; kan ook 1 rood òf 1 groen very-light afgestoken worden (rood naar bakboord; groen naar stuurboord); het uitvoeringscommando is 1 of 2 korte stooten op de stoomfluit, met het uitswitchen der roodroodgroene of groengroenroode 403 lichten gepaard; het waarschuwingssein is weer een lange stoot van 15 seconden duur, net als overdag).

En dan heeft de Commodore ook nog een “groote zwarte vlag” (zie bldz. 399) bij zich, die gebruikt wordt als een in zicht zijnde vliegtuig(en) niet geidentificeerd kan worden, (“aircraft in sight has (have) not been identified”), dus waarschijnlijk vijandig is; de bemanningen van de afweerkanonnen en –mitrailleurs, die op het vlaggesein “Z” (zie bldz. 388, 389) al gereed stonden zullen bij het zien van deze zwarte vlag het vuur kunnen openen  op die vliegtuig(en); en een nachtseinlamp.-

Het sein voor een getorpedeerd schip is: 1 roode lamp; en 2 of meer vuurpijlen snel achter elkaar afsteken, (’s nachts); alle schepen steken nu “”snowflakes” af, en het escorte weet door die seinen wat, en waar, er iets gebeurt (vgl. bldz. 244 en 337), 404 en kan dus de duikboot gaan bestrijden.- Wij hebben steeds aan weerszijden op de onderbrug twee vuurpijlen (met stok) gereed om af te schieten.- (zie tekeningen op pagina 402 en 403 van schrift 3)

En hier volgen nog eenige bijzonderheden hoe of het tegenwoordig in een convooi toegaat:
Bij koers-verandering, bij “wheeling”moet de commodore, bij b.v. 33° koersverandering, gedurende 33’ 1 mijl langzamer loopen, en daarna bij hervatten van de oorspronkelijke snelheid, 1 stoot op de stoomfluit geven van 5 seconden duur, te herhalen door de kolom-leiders.- De Engelschen spreken van “have you taken a sight” als ze het over hoogte schieten hebben.-

De volgende dingen zijn in de loop van deze oorlog gewijzigd:
Er zijn andere, betere convooi-seinboeken (in het begin kregen wij als niet-Engelsch 405 schip een soort uittreksel, waarin lang alle seinen niet vermeld waren); thans hebben wij de z.g. “Mersigs” en de Merchant Navy Code en - decode.- Zigzaggen wordt door convooien niet meer gedaan; wel wordt vaak “evasive-steering” toegepast, d.w.z. vóór donker koers veranderen, en als het donker is, weer.- Voor emergency turns overdag (zie bldz. 388) werd vroeger het vlaggesein “T4” of  “4T” gebruikt voor 40° koersverandering; nú heeft men “E” of  “I” voor 45° koersverandering.-

De seinen, te maken met 6 gekleurde lichten (bl. 387) vervangen eenige vroegere minder uitgebreide lichtseinen.- Het z.g. “megafoon-type” heklicht (d.i. een wit licht in een naar beneden op het water schijnende trechter), is vervangen door het gewone heklicht, waarin speciaal blauw lampje is gezet; dit wordt echter zo weinig mogelijk gebruikt; liefst varen wij geheel zonder eenig licht!- Bestekken werden vroeger 406 geseind in graden en minuten breedte en lengte (2x: ”P met 4 cijfers er onder”); thans heeft men hiervoor 1 vijfvlagssein (bl. 393).- Top- en zijdelichten kunnen “gedimd” worden met een z.g. “dimmer” (schuifweerstand).

- Je mag je eigen radio op zee niet meer gebruiken, er is nu 1 (storingsvrije) ontvanger van het schip, met 5 luidsprekers over het schip verspreid.- De oude reddinggordels zijn vervangen door kapokken zwemvesten die gemakkelijker te dragen zijn onder het werk; bovendien is er een fluitje en 1 rood lichtje (“easco-light”) bij verstrekt.-
De degaussing-kabel die eerst op het bovendek lag, loopt nu onderdeks door het spardek, en kan door middel van een schakelaar in de machinekamer op 12 verschillende zones gezet worden; het magnetisme in de kabel wordt aldus verzwakt, vernietigd, of omgekeerd; dit staat in verband met de verandering van het aardmagnetisme als je 407 b.v. van Engeland naar Australië gaat; van Engeland naar New York blijf je steeds in bijna dezelfde zone; op de brug is een verklikkerlampje aangebracht, en naast de kompassen correctie-spoelen, en boven de kompassen een standaard waarin een omkeerbare verticale magneet; om kompasfouten op te heffen; met een zakkompasje wordt de kabel geprobeerd; de Noordpool moet nl. hier in deze zones naar buiten uitslaan als je het kompasje tenminste 2 voet boven de kabel houdt (in zuidelijke zones Noordpool naar binnen). Ook in vollle zee staat veelal de kabel bij m.h.o. op magnetische torpedo’s.-

Bewapening en brugprotectie en reddings- en brandbluschmiddelen zijn verbeterd en uitgebreid; gasmaskers zijn vervangen door betere.- De schepen zijn nu geheel grijs geschilderd (verf voor horizontaal-grijs) en voor verticaal-grijze gedeeltes).-

De “Zaanland” heeft paravanen hoor ik van Laddé.-

- Nog eenige bijzonderheden in verband met convooien enz.:
Als er schepen uitvallen 408 uit een konvooi, b.v. door machinedefect , (de z.g. “stragglers”= achterblijvers of zwervers), dan hangt het van de omstandigheden af (b..v. duur en aard der reparatie, waarde der lading enz.) of het konvooi wacht op die achterblijver [2]; men zal geen heel konvooi in gevaar brengen om 1 schip te redden; “stragglers” zijn anders een welkome prooi voor duikbooten.-

langs de Engelsche kust varende krijg je een opgave mee, welke vuurtorens op de route gedoofd, verzwakt of normaal zijn, en welke radiobakens niet werken, of af en toe slechts, of normaal met kleinere werkingsfeer, of alleen op verzoek uitzenden, of alleen op bepaalde tijden betrouwbaar zijn.- 

Als een vliegtuig op ’t punt staat van afgeschoten [3] te worden van een CAM schip (bl. 383), zal dit de “Aeroplane-Flag” F vóór hijschen, te herhalen halfstok door alle 409 schepen. [4] Niet op vliegtuig schieten! Het vliegtuig wordt “gecatapuld” door rockets (vuurpijlen, raketten) die een 60 voet (= 20 meter) lange vlam geven, met een luid gebulder; niet te verwarren met een bomaanval!-

Wij hebben ook een z.g. “ijskaart” meegekregen, waarop de grenzen van het drijfijs, ijsbergen, enz. aangegeven zijn; in het voorjaar heb je hier kans op ijsbergen (denk maar aan de ramp met de “Titanic”). Het zeewater was dan ook al vrij koud in de z.g. Labradorstroom, die van de Noord komt.-

In aansluiting op bldz. 393 betreffende de standaardroute (stragglersroute) had de Commodore deze reis instructies, dat deze route binnen de 30 mijl van de convooiroute  moest zijn gelegen; als de convooiroute erg veranderde, dan moest de Commodore ook de standaard (stragglers)-route voor de schepen veranderen, door 410 punten welke een andere letter-index kregen, niet in gebruik op de standardroute òf de convooiroute.-

De Chief Yeoman vertelde mij dat er geregeld ± 60 duikbooten hier opereerden: 20 op de heenreis, 20 langs de Amerikaansche kust, en 20 op de thuisreis.-

Bij een vliegtuigaanval vliegen de vliegtuigen soms zeer laag over, met een ankertje uit, om de antenne van het schip stuk te trekken; daarom moet de noodantenne tuscchen schoorsteen en brug gespannen worden, b.v. 2-draadsantenne.-

Onze Commodore A.C. Strutt is Captain geweest op battleships, later vice admiral, hij is nu 65 jaar oud; in de slag bij Jutland was hij “navigator” bij admiraal Beatty op de battlecruiser “Lion”. Zijn oudste broer is een Graaf (Earl); daarom is hij een “Hon.”(honourable), een soort jonkheer. (zie bl. 378). De Commodore houdt van ons Hollandsche eten, vooral het ontbijt vond hij goed; de gewone manschappen schijnen 411 echter niet zoo erg aan ons eten te kunnen wennen.-
Het was ook verwonderlijk dat er hier zoo weinig gedronken werd, en niemand dronken was, vergeleken met Engelsche vrachtbooten. [5] Ook waren wij een van de weinige schepen die hij meegemaakt had, die hoogtelijnen in de kaart zetten; hij had het b.v. met een Engelsche kapitein erover gehad, en die zei: “Ja, dat is allemaal goed en wel, maar ik houd mij toch maar aan het lengtepunt zelf, want dat ligt dichter bij de ware plaats.” Dat onderwijs staat daar dus niet erg hoog!-

Ik slaap deze reis ’s avonds vóór 12 uur met al mijn kleeren aan, doch na 4 uur ’s ochtends, als ik van de brug afkom, slaap ik meestal in mijn pyama, omdat het dan toch al daglicht is.-

Ik zie de Commodore ’s avonds vaak in de salon zitten, kaart te spelen met de Chief 412 Yeoman; deze (H.M. Thomas) is zijn rechterhand met alles; Thomas vertelde zelf dat hij vroeger op de groote oorlogschepen zoo’n beetje de tusschenpersoon was tusschen de officieren en het volk, net als bij ons de adjudant.- ik heb de Commodore met de Chief Yeoman samen een paar maal op een bittertje genoodigd in mijn hut, met Bogert, de 3e stuurman.-

Wij hebben hier 4 seiners mee aan boord (bl. 378) doch in de regel gaan er maar 3 mee, 1 op elke wacht, maar hier is er 1 bij die het nog moet leeren.-

De bedoeling is dat de “Waterland” commodore schip blijft zooveel mogelijk, daarom is de radiotelefonie-installatie die te Liverpool aan boord gezet is, hier bedoeld als blijvend.- Deze convooireis beschrijf ik nu veel uitvoeriger dan anders, omdat wij nu 413 veel meer aan de weet komen als commodoreschip zijnde; allerlei berichten over U-booten enz. hoor je nu.-

Maar na al deze uitwijdingen ga ik weer verder met mijn eigenlijke dagboek.

[1] Zie bladz. 393.
[2] Voorbeeld: op bldz. 414.
[3] Engeland: “launched”.
[4] Gewijzigd, zie bldz. 695.
[5] Zie ook bldz. 549.